Zespół jelita drażliwego – objawy, przyczyny, leczenie

Problemy z przewodem pokarmowym są bardzo uciążliwe, czego zapewne doświadczył każdy z nas. Spożycie nieświeżego lub niskiej jakości produktu spowodowało biegunkę, przez którą przez cały dzień nie mogliśmy się rozstać z łazienką. Innego razu dokuczał nam narastający ból brzucha z powodu zaparcia, które od kilku dni nie chce minąć. Co dla większości z nas bywa przejściowymi dolegliwościami, które nie pozostawiają po sobie śladów, to istnieje grupa osób, dla których takie życie to codzienność. 

Zespół jelita drażliwego to choroba, która według szacunków dotyka od 9% do aż 23% ogólnej populacji. Znacząca pogarsza ona funkcjonowanie chorych, którzy zmagają się z problemami ze strony układu pokarmowego. W tym artykule kompleksowo omówimy zespół drażliwego jelita i wyjaśnimy jak można uzyskać diagnozę oraz leczenie. 

Co to jest zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego (ang. irritable bowel syndrome – IBS) jest przewlekłą chorobą, charakteryzującą się zaburzeniami funkcjonowania układu pokarmowego. Pacjenci z IBS intensywnie szukają pomocy u wielu lekarzy oraz dietetyków, ale często nie udaje się znaleźć przyczyn występowania dolegliwości. 

Co to jest zespół jelita drażliwego – podstawowe kryteria:

• Występują zmiany w zakresie wypróżnień – biegunki lub zaparcia
• Występuje dyskomfort lub ból brzucha
• Nie stwierdza się zmian strukturalnych przewodu pokarmowego w badaniach obrazowych
• Nie stwierdza się odchyleń w badaniach laboratoryjnych

Międzynarodowa organizacja ROME zajmuje się klasyfikowaniem oraz systematyzowaniem chorób gastroenterologicznych. W czwartym wydaniu kryteriów wydzieliła kilka podtypów IBS.

Zespół jelita drażliwego – rodzaje:

1. Zespół jelita drażliwego z przewagą zaparć (IBS-C)
2. Zespół jelita drażliwego z przewagą biegunek (IBS-D)
3. Zespół jelita drażliwego – postać mieszana (IBS-M)
4. Zespół jelita drażliwego, niesklasyfikowany (IBS-U)

Jak widzimy zespół jelita drażliwego może prezentować się w bardzo różny sposób, przez co chorzy przez długi czas pozostają bez odpowiedniej diagnozy oraz leczenia. Symptomy pacjentów są zmienne w czasie i swoim nasileniu, co utrudnia postawienie prawidłowego rozpoznania.

Zespół jelita drażliwego – objawy

Choroby gastroenterologiczne charakteryzuje szerokie spektrum symptomów, które w różnych konstelacjach mogą być spowodowane skrajnie innymi zaburzenia. W przypadku zespołu jelita drażliwego objawy zmieniają swoje nasilenie i są nieregularne. Według najnowszych kryteriów wyróżnić można jednak schemat, który pozwoli określić, czy chorujesz na IBS.

Zespół jelita drażliwego objawy:

• Nawracający ból lub dyskomfort brzucha, który występuje co najmniej 1 raz tygodniowo w przeciągu ostatnich 3 miesięcy.

Do tego muszą być spełnione co najmniej dwa z poniższych punktów:

1. Ból brzucha związany jest z defekacją (np. słabnie po wypróżnieniu)
2. Ból brzucha związany jest ze zmianą w częstotliwości oddawania stolca (biegunka lub zaparcie)
3. Ból brzucha związany jest ze zmianą uformowania stolca (np. luźny lub twardy)

Teraz widzisz, że ból brzucha jest nieodłącznym elementem zespołu jelita drażliwego. To gdzie boli natomiast jest bardzo zmienne dla każdego chorego i nie da się określić jednego obszaru brzucha, którego ból w 100% odpowiada IBS. Według badań naukowych najczęściej bolącymi obszarami było podbrzusze środkowe (ok. 75% przypadków) oraz śródbrzusze (ok. 55% przypadków). Dla uproszczenia tej poniekąd zawiłej terminologii medycznej można przyjąć że są to okolice pępka oraz obszar pod nim. 

Istnieje jednak kilka objawów, które sugerują rozpoznania inne niż IBS.

• Zespół jelita drażliwego – żółty stolec może być zaburzeniami czynności wątroby, zaburzeniami wchłaniania z przewodu pokarmowego, chorobami bakteryjnymi lub pasożytniczymi. Nie jest bezpośrednio charakterystyczny dla IBS.
• Zespół jelita drażliwego – śluz z krwią może być wynikiem pęknięcia guzków krwawniczych (tzw. hemoroidów), zaostrzeniem chorób zapalnych jelit (np. choroby Crohna lub wrzodziejącego zapalenia jelita grubego), zakażeniem bakteriami Salmonella lub Shigella oraz nowotworami
• Zespół jelita drażliwego  – cienki stolec to objaw alarmujący, szczególnie jeżeli jest on grubości mniej więcej ołówka i jest związany ze zmianą rytmu wypróżnień. Może świadczyć o procesie nowotworowym odbytnicy.
• Zespół jelita drażliwego – ból po prawej stronie brzucha może wystąpić u każdego chorego na IBS. Jeżeli jednak umiejscowiony jest on w prawym dole biodrowym i pojawił się niedawno, a do tego występują nudności i wymioty, to całkiem prawdopodobne że jest to ostre zapalenie wyrostka robaczkowego. Jeżeli jest przewlekły, to może sugerować uchyłki jelita grubego.
• Zespół jelita drażliwego – ból po lewej stronie tak samo może wystąpić u każdego chorego na IBS. Może wystąpić także w uchyłkach jelita grubego, urazie śledziony, kolce nerkowej. 

Należy ponadto wspomnieć, że osoby chorzy na IBS znacznie częściej od zdrowej populacji charakteryzują się występowaniem problemów natury psychicznej. Obserwuje się przede wszystkim zaburzenia lękowe, depresyjne oraz zmienność nastroju.

Objawy skórne

W zespole jelita drażliwego objawy skórne występują często pod postacią nadwrażliwości na bodźce, ponieważ obniżony zostaje próg bólu i dyskomfortu. Zespół skóry wrażliwej (ang. sensitive skin syndrome) charakteryzuje się występowaniem nieprzyjemnych doznań, takich jak kłucie, palenie, ból oraz świąd. Są one reakcjami na bodźce, które u zdrowych osób takich dolegliwości nie powodują. Najczęściej problemy te dotyczą skóry twarzy.

Zespół jelita drażliwego – jakie badania należy wykonać?

W przypadku chorób takich jak zespół jelita drażliwego badania nie są wykorzystywane w celu ich potwierdzenia, ale by wykluczyć inne zaburzenia. Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego stawiane jest bowiem na podstawie objawów klinicznych, wywiadu oraz po upewnieniu się, że żadna inna choroba nie jest powodem dla występowania danych symptomów. Do badań, które są niezbędne w diagnostyce zespołu jelita drażliwego należą:

• Morfologia krwi obwodowej
• Badania biochemiczne krwi
• Badanie stężenia elektrolitów
• Badania obrazowe przewodu pokarmowego

Z powodu odmiennych przyczyn chorób, które swoim obrazem przypominają zespół jelita drażliwego wybór, które parametry biochemiczne jakie badania obrazowe powinny zostać wykonane należy do lekarza. Wybierze on niezbędny zestaw badań, które pozwolą na ustalenie rozpoznania. Wykonywanie na własną rękę – odpłatnie – całego pakietu badań dostępnych w laboratorium jest zbędne i skutkować może marnowaniem pieniędzy. 

Przyczyny zespołu jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego należy do najczęściej diagnozowanych chorób gastroenterologicznych. Mimo to jego przyczyna nie została jeszcze odkryta. Naukowcy gromadzą jednak coraz więcej danych, które pozwoliły na wyróżnienie najważniejszych zaburzeń, które przyczyniają się do rozwoju IBS.

Zespół jelita drażliwego – przyczyny:

• Zaburzenia funkcjonowania komórek układu odpornościowego przewodu pokarmowego
• Dysregulacja w zakresie wydzielania serotoniny, która w jelitach odpowiedzialna jest m.in. za jego motorykę
• Przerost flory bakteryjnej jelit
• Zaburzenia w funkcjonowaniu osi mózg – jelita
• Predyspozycje genetyczne

Zespół jelita drażliwego – dieta. Co jeść, by poczuć się lepiej?

W miarę nawracania objawów zespołu jelita drażliwego chorzy poszukują przyczyn, które mogłyby spowodować biegunki lub zaparcia. Wiele osób z IBS pomija posiłki przed pójściem do pracy, aby nie stymulować przewodu pokarmowego i uniknąć nieprzyjemnych doznań. W chorobie, jaką jest zespół jelita drażliwego dieta odgrywa kluczową rolę. W badaniach ankietowych aż 84% chorych na IBS było w stanie określić przynajmniej jeden pokarm, który powodował u niego nasilenie objawów. 

Jeżeli cierpisz na zespół jelita drażliwego, jadłospis powinien zostać tak ułożony, aby wykluczyć grupy pokarmów, które nasilają symptomy. W tym celu warto wprowadzić dietę eliminacyjną. Polega ona na wyłączaniu z diety poszczególnych pokarmów, np. nabiału, a następnie dokładne odnotowywanie epizodów bólu brzucha, ich czasu trwania, ilości wypróżnień oraz konsystencji stolca. Eliminacja powinna być rygorystyczna i trwać co najmniej 3-4 tygodnie. Po tym czasie należy powrócić do normalnej diety, a następnie wyłączyć z niej kolejny podejrzewany pokarm. Prześledzenie prowadzonego dzienniczka pozwoli na zbadanie, czy dany pokarm ma wpływ na nasilenie objawów. 

Kolejna dieta na zespół jelita drażliwego nazywa się FODMAP. Zakłada ona ograniczenie spożywania pewnej grupy węglowodanów, które u niektórych chorych znacznie nasilają objawy choroby. 

Czego nie jeść?

Badania przeprowadzone na chorych z IBS pozwoliły zidentyfikować pokarmy, które najczęściej powodują zaostrzenie objawów choroby. 

Zespół jelita drażliwego czego nie jeść:

• nabiał
• fasola/soczewica
• jabłka
• mąka (pszenica)
• śliwki
• alkohol
• salami
• ser
• cebula
• czekolada
• mleko
• jogurty
• masło
• jajka

Dodatkowo istnieją także pokarmy, których szczególnie należy unikać. Kawa a zespół jelita drażliwego to jedno z tych połączeń. Ten energetyzujący napój bardzo silnie pobudza motorykę przewodu pokarmowego i zgodnie z zaleceniami powinien być wyłączony z diety zespołu jelita drażliwego. Ogórki kiszone a zespół jelita drażliwego to kolejna kombinacja, która zaostrza objawy IBS. Produkt ten bogaty jest w bakterie oraz jest naturalnie kwaśny, co także nie jest zalecane pacjentom. 

Zespół jelita drażliwego u dzieci

IBS to choroba, która wystąpić może w każdym wieku. Wraz z postępem medycyny i doskonaleniem procesów diagnostycznych zespół jelita drażliwego u dzieci stwierdzany jest coraz częściej. Wiąże się to z nowocześniejszymi metodami wykrywania chorób i ich klasyfikowania. Pozwalają one na wykluczenie innych dolegliwości mogących odpowiadać za stan pacjenta. Ogromną rolę odgrywają także rodzice, którzy starannie śledzą dietę dziecka, co pomaga wykluczyć błędy dietetyczne, które mogą dawać podobne objawy. Zespół jelita drażliwego u dziecka ma podobne objawy jak u dorosłych.

Zespół jelita drażliwego – leczenie

Osoby, które dotyka zespół jelita drażliwego leczenie zaczynają już we własnym zakresie poprzez modyfikację swojej diety. Jest to zarazem jedna z najskuteczniejszych metod radzenia sobie z tą chorobą na podstawie dostępnych badań naukowych. Eliminacja produktów, które wywołują u danej osoby objawy jest najprostszą metodą jak leczyć zespół jelita drażliwego.

Leki na zespół jelita drażliwego

Nieustalony jednoznacznie mechanizm prowadzący do rozwoju IBS uniemożliwia niestety leczenie przyczynowe. Oznacza to, że nawet najnowsze leki na zespół jelita drażliwego działają objawowo, czyli zmniejszają dolegliwości związane z chorobą. 

Zespół jelita drażliwego – leki ogólnodostępne:

• środki przeczyszczające – zalecane dla osób, które zmagają się z postacią choroby z przewagą zaparć.
• leki przeciwbiegunkowe – polecane dla osób, u których biegunki są częstym problemem
• leki spazmolityczne – pomagają rozkurczyć mięśniówkę jelit, łagodząc ból brzucha

Warto zaznaczyć, że wyżej wymienione leki na zespół jelita drażliwego nie są obojętne dla organizmu i powinny być stosowane pod nadzorem lekarza. Długotrwałe i nadmierne ich przyjmowanie może bowiem prowadzić do dodatkowych zaburzeń w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego. Szczególną ostrożność należy zachować przy stosowaniu leków przeciwbólowych z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. ibuprofen), które stosowane przewlekle mogą doprowadzić do powstania wrzodów żołądka i dwunastnicy. Innym popularnym preparatem przeciwbólowym jest paracetamol, który jest toksyczny dla wątroby, dlatego również powinien być stosowany rzadko. 

Prukalopryd to lek na zespół jelita drażliwego polecany osobom z IBS z przewagą zaparć. Jest on skutecznym preparatem o potwierdzonym działaniu.

Dla osób z postacią biegunkową i mieszaną IBS również istnieją tabletki na zespół jelita drażliwego. Należy do nich substancje z grupy antagonistów 5HT-3, do których zalicza się m.in., alosetron. Zarejestrowanym lekiem jest także ryfaksymina na zespół jelita drażliwego. 

Zgodnie z wytycznymi leczenia zespołu jelita drażliwego leki uspokajające należące do trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych również mogą pomagać w łagodzeniu objawów choroby. 

Badania wykazały skuteczność stosowania wszystkich wyżej wymienionych preparatów, jednak w celu ich bezpiecznego stosowania niezbędna jest konsultacja z lekarzem. Przyjmowanie ich bez przeprowadzenia odpowiednich badań może bowiem bardziej zaszkodzić zdrowiu niż pomóc. 

Zespół jelita drażliwego – leczenie domowe

Jeżeli chorujesz na zespół jelita drażliwego, leczenie domowe powinno się rozpocząć od przenalizowania jadłospisu i zastosowania diety eliminacyjnej. Dzięki temu istnieje szansa, że zidentyfikujesz pokarm, który wywołuje lub nasila objawy IBS. Skutecznym preparatem w łagodzeniu symptomów okazał się olejek miętowy. Zespół jelita drażliwego można dzięki niemu opanować, spożywając około 200 ml trzy razy dziennie.  

Zioła na zespół jelita drażliwego – na co warto zwrócić uwagę?

W postaci choroby z przewagą biegunek spożycie produktów bogatych w błonnik może nasilić ich występowanie. Paradoksalnie jednak istnieją zioła na zespół jelita drażliwego. Są one bogate w błonnik, ale wykazano ich skuteczność w łagodzeniu objawów IBS. Mowa tutaj o babce płesznik, której spożywanie wykazało pozytywne efekty. Powinno się jej spożywać 20-30 gram dziennie, aby uzyskać pożądane efekty.

Zespół jelita drażliwego – ile trwa leczenie?

Wiele chorób określanych jest mianem przewlekłych, co oznacza, że trwają długo i nie zawsze możliwe jest ich całkowite wyleczenie – należy do nich także zespół jelita drażliwego. Ile trwa leczenie tej choroby bywa nieprzewidywalne z powodu zmienności objawów wśród chorych oraz stopnia nasilenia choroby. Często wprowadzenie odpowiedniej diety lub dodanie niektórych leków pomaga w znacznym stopniu złagodzić objawy choroby, dzięki czemu możliwy jest powrót do normalnego funkcjonowania w społeczeństwie.

FAQ

1. Czy zespół jelita drażliwego jest groźny?

Zespół jelita drażliwego wiąże się z uciążliwymi w codziennym funkcjonowaniu objawami, które mogą w znacznym stopniu upośledzić komfort życia. Nie jest to jednak choroba o bezpośrednim zagrożeniu dla życia. Zarówno biegunki, jak i zaparcia są w przeważającej większości przemijające i nie pozostawiają uszczerbku na zdrowiu. Warto jednak pamiętać, że intensywne biegunki mogą prowadzić do odwodnienia, a długotrwałe zaparcia do m.in. hemoroidów. Z tego powodu w razie znacznego nasilenia objawów zalecana jest konsultacja lekarska.

2. Czy zespół jelita drażliwego można wyleczyć?

Niestety, zespół jelita drażliwego pozostaje na chwilę obecną chorobą nieuleczalną. W znakomitej większości przypadków dzięki zastosowaniu prawidłowej diety oraz leków można złagodzić objawy IBS.

3. Zespół jelita drażliwego – jaki lekarz zajmie się problemem?

Lekarzem najlepiej znającym się na problematyce zespołu jelita drażliwego jest gastroenterolog. Trudność ze zdiagnozowaniem tej choroby wynika z jej podobieństwa do innych chorób przewodu pokarmowego, co sprawia że jest on specjalistą od IBS.

4. Czy kolonoskopia wykryje zespół jelita drażliwego?

Kolonoskopia jest badaniem obrazowym jelita grubego. Często jest wykonywana, aby uwidocznić zmiany chorobowe, które toczą się w jego zakresie. Zespołu jelita drażliwego nie można wykryć za pomocą kolonoskopii. Jest to jednak niezwykle cenne badanie, gdyż może wykluczyć inne choroby przewodu pokarmowego, takie jak rak odbytnicy, wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy chorobę Crohna.

Źródła:

1. Ford, A. C., Sperber, A. D., Corsetti, M., & Camilleri, M. (2020). Irritable bowel syndrome. Lancet (London, England), 396(10263), 1675–1688. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)31548-8

2. Misery, L., Duboc, H., Coffin, B., Brenaut, E., Huet, F., & Taieb, C. (2019). Association between two painful and poorly understood conditions: Irritable bowel and sensitive skin syndromes. European journal of pain (London, England), 23(1), 160–166. https://doi.org/10.1002/ejp.1296 

3. https://theromefoundation.org/rome-iv/rome-iv-criteria/ 

4. Saha L. (2014). Irritable bowel syndrome: pathogenesis, diagnosis, treatment, and evidence-based medicine. World journal of gastroenterology, 20(22), 6759–6773. https://doi.org/10.3748/wjg.v20.i22.6759

5. Shah, E. D., Almario, C. V., Spiegel, B. M., & Chey, W. D. (2020). Presentation and Characteristics of Abdominal Pain Vary by Irritable Bowel Syndrome Subtype: Results of a Nationwide Population-Based Study. The American journal of gastroenterology, 115(2), 294–301. https://doi.org/10.14309/ajg.0000000000000502

6. Spiller R. (2021). Impact of Diet on Symptoms of the Irritable Bowel Syndrome. Nutrients, 13(2), 575. https://doi.org/10.3390/nu13020575