Zespół antyfosfolipidowy – czy jest się czego bać?

Zespół antyfosfolipidowy to przypadłość z pogranicza reumatologii, hematologii, położnictwa oraz angiologii. Jest to choroba charakteryzująca się zwiększonym ryzykiem wystąpienia zakrzepicy, zarówno żylnej jak i tętniczej. Choć zakrzepica najczęściej objawia się w obrębie kończyn dolnych oraz w obrębie naczyń mózgowych to może ona wystąpić w obrębie każdego narządu. Co ważne, od innych chorób przebiegających z nadkrzepliwością krwi zespół antyfosfolipidowy wyróżnia się tym, że występują w nim przeciwciała antyfosfolipidowe.

To właśnie tym przeciwciałom przypisuje się tendencję do powstawania zakrzepicy. Zespół antyfosfolipidowy jest ogólnoustrojową chorobą autoimmunizacyjną. Oznacza to, że organizm produkuje przeciwciała, które atakują jego samego bądź aktywują w nim jakieś patologiczne oraz niepożądane procesy. W poniższym tekście postaramy się omówić problem zespołu antyfosfolipidowego, a w jednym z nadchodzących tekstów jego leczenie oraz możliwe powikłania. 

Kto choruje na zespół antyfosfolipidowy?

Zespół antyfosfolipidowy stwierdzany jest najczęściej u ludzi młodych, przed 50 rokiem życia. Ponadto podobnie jak w innych chorobach autoimmunologicznych, zdecydowanie częściej chorują kobiety niż mężczyźni. Do podjęcia diagnostyki w kierunku zespołu antyfosfolipidowego skłaniają najczęściej niepowodzenia położnicze oraz nawracające zakrzepice naczyń. Wystąpienie udaru czy też zawału u osoby młodej nierzadko skłania lekarza do wykonania badań w kierunku obecności przeciwciał antyfosfolipidowych. Co ważne, przeciwciała te mogą występować w niskich stężeniach także u ludzi zdrowych. Sama ich obecność nie jest więc wystarczająca do stwierdzenia zespołu antyfosfolipidowego. Niemniej jednak wydaje się obecnie, że im wyższe jest stężenie przeciwciał, tym wyższe jest ryzyko rozwinięcia zakrzepicy.

Skąd się bierze zespół antyfosfolipidowy?

Zespół antyfosfolipidowy możemy podzielić na pierwotny oraz na wtórny. W przypadku zespołu pierwotnego zespół antyfosfolipidowy nie ma uchwytnej i konkretnej przyczyny. Wynika on wtedy z uwarunkowań genetycznych, a także działania środowiska. Badania wykazały, że stosowanie niektórych leków, pewne infekcje czy też urazy mogą prowadzić do rozwinięcia się zespołu antyfosfolipidowego u osób narażonych genetycznie.

Wtórny zespół antyfosfolipidowy towarzyszy z kolei innym chorobom takim jak toczeń rumieniowaty układowy (SLE). Toczeń współwystępuje z zespołem antyfosfolipidowym nawet w 30-50% przypadków. Prawidłowe leczenie tocznia pozwala na lepszą kontrolę zespołu antyfosfolipidowego.

Dlaczego w zespole antyfosfolipidowym dochodzi do tworzenia się zakrzepów?

Wiele osób może zastanawiać się, dlaczego pojawienie się jakichś przeciwciał powoduje ciężkie zakrzepice, poronienia, a nawet zgon dorosłego człowieka. Wynika to z faktu, że przeciwciała antyfosfolipidowe powodują obniżenie czynników przeciwzakrzepowych i podniesienie czynników prozakrzepowych. Wbrew pozorom równowaga pomiędzy krzepnięciem oraz niekrzepnięciem krwi (pozostawaniem jej w formie płynnej w naszych żyłach i tętnicach) jest stosunkowo delikatna. Już małe zmiany mogą powodować powstawanie masywnych krwawień – bądź zupełnie na odwrót – masywnych zakrzepów.

Ponadto przeciwciała antyfosfolipidowe oddziałowują w nie do końca poznany sposób na ludzki śródbłonek naczyniowy. Śródbłonek jest to najbardziej wewnętrzna warstwa naszych żył oraz tętnic. Warto również zaznaczyć, że zespół antyfosfolipidowy częściej objawia się u osób, które już chorują na choroby takie jak nadciśnienie, cukrzyca czy też otyłość. Obecnie uważa się bowiem, że w zespole antyfosfolipidowym mamy do czynienia z uderzeniem dwóch czynników – choroby podstawowej oraz zespołu antyfosfolipidowego.

Kiedy można stwierdzić zespół antyfosfolipidowy?

Aby móc stwierdzić zespół antyfosfolipidowy konieczne jest wykazanie przynajmniej jednego z dwóch objawów klinicznych (zakrzepica bądź niepowodzenie położnicze) oraz przeciwciał antyfosfolipidowych. Co ważne, przeciwciała antyfosfolipidowe należy zmierzyć minimum dwa razy w odstępie nie mniejszym niż dwanaście tygodni. Wynika to z faktu, że przeciwciała te mogą przejściowo pojawić się w przypadku innych, ostrych chorób.

Jakie są objawy zespołu antyfosfolipidowego?

Objawy zespołu antyfosfolipidowego wynikają z formowania się zakrzepów, które uniemożliwiają prawidłowy przepływ krwi przez żyły oraz tętnice. Objawy zespołu antyfosfolipidowego są następujące:

• zakrzepica naczyń kończyn – często występuje obustronnie, pojawia się bez uchwytnego czynnika ryzyka (tj. nie pojawia się na przykład po locie samolotem, unieruchomieniu itd.), nierzadko nawraca,
• zakrzepica naczyń narządów wewnętrznych takich jak nerki, jelita czy też naczynia płucne, gdzie wywołuje zatorowość płucną,
• zakrzepica naczyń ośrodkowego układu nerwowego – udar niedokrwienny mózgu bądź przemijające niedokrwienie mózgu. Warto zaznaczyć, że udary mogą często przebiegać skrycie i nie występują wtedy w ich przypadku typowe objawy w postaci paraliżu połowy ciała, opadania kącika ust czy też niewyraźnej mowy. Nie oznacza to, że takie udary są niegroźne. Wprost przeciwnie – prowadzą one do postępującej utraty tkanki nerwowej oraz mogą być źródłem otępienia,
• zakrzepica w obrębie naczyń krwionośnych oczu.

Nieco rzadziej występują zmiany w obrębie skóry. Zespołowi antyfosfolipidowemu towarzyszą z kolei bóle stawów oraz mięśni.

Co to są przeciwciała antyfosfolipidowe?

Grupę przeciwciała antyfosfolipidowych stanowią następujące przeciwciała: antykoagulant toczniowy, przeciwciała antykardiolipinowe oraz przeciwciała przeciwko β2-glikoproteinie I. Jak już wcześniej wspomniałem, należy zbadać je minimum dwa razy w odstępie co najmniej dwunastu tygodni. Ponadto nie zalecamy oznaczania tych przeciwciał na własną rękę przed wizytą u lekarza. Poszukiwanie przyczyn nadmiernej krzepliwości krwi wymaga przeprowadzenia całego szeregu różnych badań.

Nie każde poronienie należy przypisywać zespołowi antyfosfolipidowemu.

Poronienie jest bardzo trudnym przeżyciem dla kobiety, która spodziewa się potomstwa. W pierwszych tygodniach ciąży są stosunkowo częste i zdarza się, że kobieta nawet nie wie, że była w ciąży. Niemniej jednak nie każde poronienie powinno skłonić nas do poszukiwania zespołu antyfosfolipidowego. W przypadku zespołu antyfosfolipidowego poronienia są następujące:

– przynajmniej jedno poronienie przed po 10 tygodniu ciąży wtedy, kiedy badania kontrolne były prawidłowe,

– minimum jeden przedwczesny poród zdrowego noworodka po 34 tygodniu ciąży spowodowany stanem przedrzucawkowym bądź rzucawką,

– przynajmniej trzy poronienia przed 10 tygodniem ciąży.

Pamiętaj, że diagnostyka poronień wymaga bardzo kompleksowego oraz holistycznego podejścia i współpracy lekarzy różnych dziedzin medycyny. Warto skontaktować się z lekarzem, jeżeli podejrzewasz u siebie zespół antyfosfolipidowy.