Wiele chorób, które dotykają zarówno mężczyzn jak i kobiet, cechuje się hipogonadyzmem. To zawwiłe medyczne słowo jest jednak dla wielu z nas niezrozumiałe. Składa się ono z dwóch słów – hipo, które oznacza za mało i gonadyzm. Gonadyzm odnosi się do gonad, czyli jąder u mężczyzn i jajników u kobiet. Słowo hipogonadyzm jest również nierzadko dookreślone słowami hipergonadotropowy bądź hipogonadotropowy. Co to w ogóle oznacza? Czy hipogonadyzmy różnią się od siebie i czy mogą dawać różne objawy? Czy jest jakiś sposób na leczenie hipogonadyzmu?
Spis treści
Zaburzenia układu rozrodczego
Mianem hipogonadyzmu określamy dysfunkcję układu rozrodczego, która powiązana jest z nieprawidłową funkcją, uszkodzeniem bądź niewykształceniem się gonad. Gonady są to jądra u mężczyzn i jajniki u kobiet. Ich główną funkcją jest produkcja gamet. Gamety z kolei to komórki rozrodcze – plemniki u mężczyzn i komórki jajowe u kobiet. Odpowiadają one jednak nie tylko za produkcję gamet, ale również za produkcję hormonów płciowych. W przypadku hipogonadyzmu mamy więc do czynienia z obniżeniem poziomu hormonów płciowych. Hormony płciowe regulują proces wytwarzania wspomnianych gamet. Ponadto odpowiadają one za wykształcenie drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych.
Hormony męskie, hormony żeńskie
Głównym męskim hormonem jest testosteron. Odpowiada on za zwiększenie masy mięśniowej i kostnej. To właśnie on sprawia, że u mężczyzn pojawia się charakterystyczny typ owłosienia, a podczas mutacji obniża się głos. Ponadto testosteron reguluje męską płodność, a jego odpowiednie stężenie jest konieczne do utrzymania wysokiej jakości nasienia. Hormon ten podnosi nasze libido i odpowiada za seksualną sprawność. Niskie stężenia testosteronu określamy mianem hipoandrogenizmu. U kobiet z kolei dominują estrogeny. Regulują one nie tylko cykl miesiączkowy, ale wpływają również na temperaturę ciała oraz odpowiadają za sprawnie funkcjonującą gospodarkę lipidową. Niskie stężenia estrogenów określa się z kolei hipoestrogenizmem.
Skąd biorą się hormony płciowe?
Jak już wcześniej wspomniałem, hormony płciowe są produkowane przez jajniki i jądra. W mniejszych ilościach za ich produkcję odpowiadają nadnercza. W produkcji estrogenów dość dużą rolę odgrywa również tkanka tłuszczowa. Co jednak skłania nasze jądra do produkcji testosteronu? I skąd jajniki wiedzą, że mają produkować estrogeny? Okazuje się, że nasza gospodarka hormonalna jest pod ścisłą kontrolą przysadki oraz podwzgórza. Nasze gamety produkują hormony płciowe za sprawą tak zwanych gonadotropin. Głównymi gonadotropinami w naszym organizmie jest hormon luteinizujący (LH) oraz hormon folikulotropowy (FSH). Gonadotropiny są wydzielane przez wspomnianą przysadkę. Gdy stężenie hormonów płciowych spada, przysadka produkuje więcej gonadotropin. Te z kolei pobudzają nasze gonady do produkcji większej ilości hormonów. Wyższe stężenia hormonów hamują przysadkę, która zaczyna wydzielać mniej gonadotropin. Tym samym dochodzi do zamknięcia pętli, która sprawnie utrzymuje względnie stały poziom hormonów w naszym organizmie. Praca jąder jest więc ściśle powiązana z pracą podwzgórza i przysadki.
Hipogonadyzm hipo- a hipergonadotropowy
Jak już wcześniej wspomniałem, hipogonadyzm cechuje się obniżeniem stężenia hormonów płciowych w ludzkim ciele. Może on mieć dwa główne źródła. Zazwyczaj jest on związany z uszkodzeniem gonad (czyli jąder i jajników) bądź też z niedostateczną produkcją gonadotropin. Kiedy mamy za mało gonadotropin, a nasze jądra nie są przez nie stymulowane, dochodzi do hipogonadyzmu hipogonadotropowego. W przypadku uszkodzenia bądź niewykształcenia się jajników lub jąder mamy do czynienia z hipogonadyzmem hipergonadotropowym. Nasza przysadka produkuje wtedy duże ilości gonadotropin, które usiłują podnieść stężenia testosteronu bądź estrogenów. Tak się jednak nie dzieje, ponieważ ich “fabryka” jest uszkodzona.
Hipogonadyzm hipogonadotropowy
Przyczyną hipogonadyzmu hipogonadotropowego jest zazwyczaj uszkodzenie przysadki bądź podwzgórza. Prowadzi to do sytuacji, w której pomimo niskiego stężenia hormonów płciowych przysadka nie produkuje gonadotropin. Hipogonadyzm hipogonadotropowy może być wrodzony bądź nabyty. Przykładem wrodzonego hipogonadyzmu hipogonadotropowego jest zespół Kallmana. Taka forma hipogonadyzmu jest dość rzadka, bo dotyka około jednego na dziesięć tysięcy żywo urodzonych chłopców. Nabyty hipogonadyzm hipogonadotropowy może wynikać z używania narkotyków, chorób infekcyjnych bądź też uszkodzenia przysadki. Naukowcy wskazują również, że hipogonadyzm hipogonadotropowy może być wywołany przez długie i bardzo wymagające ćwiczenia fizyczne, a nawet przez nierozsądne, nadmierne używanie hormonów anabolicznych na własną rękę. Przyczyną hipogonadyzmu hipogonadotropowego może być również hiperprolaktynemia. Hiperprolaktynemia jest to sytuacja, w której stężenie prolaktyny w naszej krwi jest zbyt wysokie. Temat hiperptolaktynemii będziemy poruszać w nadchodzących tekstach. Leczenie hipogonadyzmu hipogonadotropowego zależy w dużej mierze od tego, czy dotknięty mężczyzna pragnie mieć potomstwo.
Hipogonadyzm hipergonadotropowy – kiedy przysadka działa prawidłowo
Hipogonadyzm hipergonadotropowy u mężczyzn charakteryzuje się niskimi wartościami testosteronu i wysokimi stężeniami gonadotropin. Taki hipogonadyzm powstaje w sytuacji, w której ludzkie gonady są nieodpowiednio wykształcone. Jednym z najczęstszych przykładów takiego hipogonadyzmu jest zespół Klinefeltera u mężczyzn i zespół Turnera u Kobiet. W takim hipogonadyzmie leczenie płodności jest bardzo często trudne a nawet niemożliwe. Przykładem hipogonadyzmu hipergonadotropowego jest również andropauza. Dochodzi wtedy do sytuacji, w której produkcja testosteronu jest niższa, a gonadotropin wyższa. Innymi przykładami hipogonadyzmu hipergonadotropowego są:
- niewykształcenie się jąder
- uszkodzenie jąder w wyniku przebycia świnki
- silny uraz jądra
- wady receptorów dla gonadotropin
- usunięcie jąder celem leczenia raka obu jąder