Zapalenie trzustki – objawy, przyczyny, leczenie

Zapalenie trzustki to poważne schorzenie, które może rozwijać się nagle lub przybierać postać przewlekłą, prowadząc do stopniowego uszkodzenia narządu. Objawy tej choroby mogą pojawić się nagle, a nieleczone zapalenie trzustki może prowadzić do groźnych powikłań. Szybka diagnoza i odpowiednie postępowanie medyczne są niezwykle istotne. W poniższym artykule dowiesz się, co to jest zapalenie trzustki, jakie są pierwsze symptomy tej choroby, co zwiększa ryzyko jej wystąpienia i jak wygląda skuteczne leczenie. Zapraszamy do lektury!

Zapalenie trzustki – objawy

Trzustka jest narządem położonym w jamie brzusznej. Wydziela ona substancje zarówno do krwioobiegu, jak i do światła przewodu pokarmowego. Dziś skupimy się na tych drugich. Trzustka produkuje wiele enzymów trawiennych, m.in. trypsynę trawiącą białka oraz lipazę trawiącą tłuszcze. W prawidłowych warunkach związki te za pomocą specjalnych przewodów wydzielane są do światła przewodu pokarmowego. W przypadku ostrego zapalenia trzustki dochodzi jednak do ich przedwczesnej aktywacji. Enzymy zaczynają wtedy niszczyć trzustkę, a niekiedy również otaczające tkanki. 

Objawy zapalenia trzustki:

• Ból brzucha – to najważniejszy objaw chorej trzustki. Zwykle umiejscowiony jest w nadbrzuszu, może promieniować do pleców. Pojawia się nagle i jest bardzo silny.
• Nudności i wymioty – zazwyczaj nie przynoszą ulgi.
• Gorączka
• Osłabienie
• Wzmożone napięcie powłok brzucha i jego bolesność przy dotyku
• Zażółcenie skóry i białek oczu – objawy chorej trzustki w przypadku zablokowania dróg żółciowych.

Jeśli zastanawiasz się, jak objawia się zapalenie trzustki, warto pamiętać, że dolegliwości mogą mieć różne nasilenie – od łagodnych do bardzo intensywnych, wymagających hospitalizacji. Jak rozpoznać zapalenie trzustki? Ważne jest szybkie skonsultowanie się z lekarzem i wykonanie badań laboratoryjnych i obrazowych, takich jak USG czy tomografia komputerowa.

Przyczyny zapalenia trzustki

Przyczyn ostrego zapalenia trzustki może być wiele, a ich znajomość pozwala na zmniejszenie ryzyka zachorowania.

Zapalenie trzustki – przyczyny:

• Kamica żółciowa
• Nadmierne spożywanie alkoholu
• Niektóre leki – np. glikokortykosteroidy, leki moczopędne, azatiopryna
• Wysokie stężenie tłuszczów we krwi (hipertriglicerydemia) 
• Urazy brzucha 
• Zakażenia wirusowe – np. świnka lub wirusowe zapalenie wątroby
• Powikłanie po zabiegu endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej

Warto wiedzieć, że jeśli chodzi o ostre zapalenie trzustki, przyczyny leżą głównie w kamicy żółciowej i nadużywaniu alkoholu. Jeśli zastanawiasz się, co powoduje zapalenie trzustki, należy pamiętać, że wpływ mogą mieć także choroby autoimmunologiczne (np. toczeń rumieniowaty układowy), nowotwory trzustki czy zaburzenia metaboliczne.

Ostre zapalenie trzustki – objawy i rokowania

Ostre zapalenie trzustki (OZT) to nagły stan zapalny trzustki, który może mieć łagodny, umiarkowany lub ciężki przebieg.

Ostre zapalenie trzustki – objawy:

• Silny ból w nadbrzuszu
• Nudności i wymioty
• Gorączka i dreszcze
• Przyspieszone tętno i spadek ciśnienia krwi
• Zażółcenie skóry

U 80% chorych występuje łagodne OZT, które jest proste i szybkie w leczeniu. W umiarkowanym OZT może wystąpić więcej powikłań, które wymagają intensyfikacji leczenia. Ciężkie ostre zapalenie trzustki wiąże się z ryzykiem powstania niewydolności wielonarządowej oraz sepsy i związane jest ze znaczną śmiertelnością w przypadku ich wystąpienia.

Ostre zapalenie trzustki – rokowania

Rokowania są trudne do przewidzenia. W łagodnym ostrym zapaleniu trzustki rokowania co do wyleczenia i przeżycia są dobre. W postaci ciężkiej OZT śmiertelność zależy od wystąpienia przetrwałej niewydolności wielonarządowej, powikłań miejscowych i znacznie zwiększa się przy zakażeniu martwicy trzustki oraz rozwoju powikłań septycznych (w których śmiertelność może sięgać nawet 80%).

Przewlekłe zapalenie trzustki – co należy wiedzieć?

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) to postępująca choroba, która polega na rozwoju nieprawidłowej odpowiedzi organizmu na uszkodzenie miąższu trzustki. Prowadzi ona do stopniowego uszkodzenia trzustki i upośledzenia jej funkcji. Dokładne mechanizmy prowadzące do powstania tej choroby nie zostały w pełni wyjaśnione. Wiadomo natomiast, iż istnieje wiele czynników, które zwiększają ryzyko zachorowania na przewlekłe zapalenie trzustki.

W przypadku przewlekłego zapalenia trzustki przyczyny noszą akronim TIGAR–O:

T – toksyczno–metaboliczne (np. alkohol, leki, tytoń)

I – idopatyczne zapalenie trzustki

G – genetyczne

A – autoimmunologiczne

R – nawracające (ang. recurrent)

O – zaporowe (ang. obstructive)

W odróżnieniu od ostrej postaci PZT rozwija się powoli i może przez długi czas nie dawać wyraźnych symptomów. Objawy zależą od przyczyny powstania przewlekłego zapalenia trzustki.

Przewlekłe zapalenie trzustki – objawy:

• Przewlekły ból brzucha – często nasilający się po spożyciu tłustych potraw lub alkoholu.
• Stolce i biegunki tłuszczowe – wynikające z niedoboru enzymów trzustkowych.
• Wzdęcia
• Osteoporoza – w wyniku zaburzeń wchłaniania witaminy D
• Utrata masy ciała i niedożywienie – spowodowana zaburzeniami trawienia i wchłaniania składników odżywczych.
• Cukrzyca – w późniejszym etapie choroby, gdy dochodzi do uszkodzenia komórek produkujących insulinę.
• Objawy niewydolności wewnątrz–i zewnątrzwydzielniczej trzustki

Przewlekle zapalenie trzustki może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak torbiele trzustkowe czy niewydolność trzustki. Wczesna diagnoza oraz zmiana stylu życia, w tym eliminacja alkoholu i stosowanie odpowiedniej diety, są kluczowe dla zahamowania postępu choroby i poprawy jakości życia.

Zapalenie trzustki u dzieci

Zapalenie trzustki u dzieci występuje znacznie rzadziej niż u dorosłych. Może mieć charakter ostry lub przewlekły, a jego przyczyny różnią się od tych występujących u dorosłych. Najczęstsze czynniki wywołujące zapalenie trzustki u dzieci to:

• Obstrukcja przewodów trzustkowych
• Leki
• Choroby genetyczne
• Idiopatyczne zapalenie trzustki
• Infekcje wirusowe
• Urazy jamy brzusznej
• Wady wrodzone trzustki

Objawy choroby są takie same jak u dorosłych, natomiast u młodszych dzieci ze względu na trudności z komunikacją symptomy mogą być mniej specyficzne i obejmują m.in. płaczliwość, zmęczenie, senność.

Leczenie zależy od przyczyny i stopnia zaawansowania choroby. W większości przypadków stosuje się leczenie objawowe, czyli nawadnianie, dietę lekkostrawną oraz kontrolę bólu. W cięższych przypadkach konieczna może być hospitalizacja i leczenie specjalistyczne. Wczesna diagnoza oraz odpowiednia opieka medyczna są kluczowe dla uniknięcia powikłań i poprawy zdrowia dziecka.

Zapalenie trzustki w ciąży

Zapalenie trzustki w ciąży to rzadka, ale potencjalnie niebezpieczna dolegliwość, która wymaga szybkiej diagnozy i leczenia. Choroby trzustki, do niedawna obserwowane sporadycznie w czasie ciąży, w ostatnich 2–3 dekadach występują znacznie częściej. Jest to związane z wieloma innymi zmianami obserwowanymi we współczesnym świecie, w tym z niewłaściwymi nawykami żywieniowymi prowadzącymi do otyłości. Zmiany te generują większe ryzyko rozwoju różnych chorób, w tym chorób trzustki, a zwłaszcza ostrego zapalenia trzustki (OZT).

Dzięki znacznemu postępowi w medycynie w zapobieganiu, diagnozowaniu i właściwym leczeniu zapalenia trzustki w ciąży, wskaźnik zgonów kobiet w ciąży z powodu OZT, niegdyś bardzo wysoki (37%), spadł do 3,3%, a śmiertelność płodów z prawie 60% do 11,6%.

OZT występuje najczęściej w trzecim trymestrze ciąży. U około jednej trzeciej kobiet z ostrym zapaleniem trzustki w ciąży rozwija się ciężkie zapalenie trzustki. Śmiertelność u kobiet w ciąży z ostrym zapaleniem trzustki w ciąży jest porównywalna ze wskaźnikiem w populacji ogólnej. Najtrudniejszy dla matek jest pierwszy trymestr, gdyż wtedy śmiertelność matek jest największa. Z kolei dla płodu najgroźniejsze jest wystąpienie zapalenia trzustki w trzecim trymestrze.

Wczesna diagnostyka i odpowiednie postępowanie są niezbędne, aby zapewnić bezpieczeństwo zarówno matce, jak i dziecku.

Autoimmunologiczne zapalenie trzustki

Autoimmunologiczne zapalenie trzustki (AZT) to rzadkie schorzenie, w którym układ odpornościowy błędnie atakuje komórki trzustki, prowadząc do przewlekłego stanu zapalnego. Choroba może naśladować objawy raka trzustki, dlatego jego wykluczenie jest bardzo istotne. Wyróżnia się dwa główne typy AZT:

• Typ 1 – jest trzustkową manifestacją choroby związanej z IgG4. Jest to choroba ogólnoustrojowa, która może zająć wszystkie inne narządy.
• Typ 2 – dotyczy głównie trzustki i nie wykazuje związku z IgG4.

Autoimmunologiczne zapalenie trzustki objawy to m.in.:

• Żółtaczka spowodowana uciskiem przewodu żółciowego przez obrzęk zapalny głowy trzustki lub włókniejące zapalenie dróg żółciowych
• Ból w nadbrzuszu, często o łagodnym nasileniu.
• Utrata masy ciała oraz nawracające zapalenia trzustki.
• Cukrzyca

Diagnostyka jest skomplikowana i powinna być prowadzona przez lekarzy i ośrodki mające doświadczenie z tym schorzeniem.

Alkoholowe zapalenie trzustki

Alkoholowe zapalenie trzustki to poważna choroba wynikająca z długotrwałego i nadmiernego spożycia alkoholu. Alkoholowe zapalenie trzustki nie jest odrębną jednostką chorobową, a jedynie postacią przewlekłego lub ostrego zapalenie trzustki. Uszkodzenie trzustki następuje stopniowo – alkohol działa toksycznie na komórki trzustkowe, powodując stan zapalny i stopniowe zwłóknienie narządu.

Przewlekłe spożywanie alkoholu powoduje od 17% do 25% przypadków ostrego zapalenia trzustki na całym świecie i jest drugą najczęstszą przyczyną OZT po kamicy żółciowej. Zwykle objawia się u pacjentów z ponad pięcioletnim ciągłym, znacznym spożyciem alkoholu, czyli takich, którzy spożywają powyżej 4 jednostek alkoholu dziennie. Jedna jednostka alkoholu definiowana jest jako 10 g etanolu, co odpowiada około 250 ml piwa, 100 ml wina lub 30 ml wódki.

Warto pamiętać, że rodzaj spożywanego alkoholu nie wpływa na ryzyko rozwoju zapalenia trzustki. Co ciekawe, alkohol uwrażliwia trzustkę na uszkodzenie przez czynniki zewnętrzne i środowiskowe, takie jak genetyka, dieta wysokotłuszczowa, palenie papierosów. U nałogowych palaczy, którzy piją ponad 400 g alkoholu miesięcznie, prawdopodobieństwo wystąpienia ostrego zapalenia trzustki jest czterokrotnie wyższe.

Alkoholowe zapalenie trzustki – objawy:

• Silny, promieniujący do pleców ból brzucha, który nasila się po spożyciu alkoholu lub tłustych potraw.
• Nudności, wymioty i utratę apetytu.
• Biegunkę i tłuszczowe stolce.
• Utrata masy ciała oraz niedobory pokarmowe.

Leczenie polega na całkowitym zaprzestaniu spożywania alkoholu, stosowaniu odpowiedniej diety oraz podawaniu leków łagodzących objawy choroby.

Martwicze zapalenie trzustki 

Martwicze zapalenie trzustki to ciężka postać ostrego zapalenia trzustki, w której dochodzi do obumarcia (martwicy) części tkanki trzustkowej. Ostre martwicze zapalenie trzustki stanowi 10% przypadków ostrego zapalenia trzustki (OZT) i wiąże się z wyższą śmiertelnością i zachorowalnością. Jest to stan zagrażający życiu, wymagający natychmiastowej interwencji medycznej.

Objawy martwiczego zapalenia trzustki są takie same jak w przypadku ostrego zapalenia trzustki. 

Martwica w ciągu pierwszych 4 tygodni od wystąpienia choroby jest definiowana jako ostry zbiornik martwiczy, podczas gdy otorbiona martwica rozwija się po 4 tygodniach od wystąpienia choroby. Zakażona lub objawowa otorbiona martwica wymaga drenażu.

Leczenie tego schorzenia wymaga hospitalizacji i intensywnej terapii. Stosuje się m.in.:

• Intensywną płynoterapię,
• Wspomaganie funkcji narządów w przypadku niewydolności wielonarządowej,
• Antybiotykoterapię w przypadku zakażenia martwiczych tkanek,
• Zabiegi chirurgiczne lub drenaż w celu usunięcia martwiczych fragmentów trzustki.

Diagnostyka zapalenia trzustki – jakie badania wykonać?

Wczesna i trafna diagnoza zapalenia trzustki jest istotna dla skutecznego leczenia oraz zapobiegania powikłaniom. W przypadku podejrzenia tego schorzenia, jakim jest zapalenie trzustki, jakie badania należy wykonać wybiera lekarz. Pozwalają one ocenić stan trzustki i stopień zaawansowania choroby.

Jakie badania na zapalenie trzustki należy wykonać?

• Badania laboratoryjne:
  • Pomiar poziomu enzymów trzustkowych – amylazy i lipazy, z czego lipaza ma najwyższą czułość i swoistość w rozpoznawaniu OZT
  • Morfologia krwi – może wykazać podwyższony poziom białych krwinek
  • Biochemiczne wskaźniki uszkodzenia wątroby
  • Białko C–reaktywne
• Zapalenie trzustki – badania obrazowe:
  • USG jamy brzusznej – jest to badanie pierwszego rzutu u wszystkich z podejrzeniem ostrego zapalenia trzustki. Pozwala wykryć obrzęk trzustki, obecność kamieni żółciowych oraz nieprawidłowości w przewodach żółciowych,
  • Tomografia komputerowa (TK) – z podaniem środka kontrastowego jest jednym z najdokładniejszych badań, umożliwia ocenę martwicy tkanek i ewentualnych powikłań.

W przypadku wątpliwości lub przewlekłej postaci choroby lekarz może zlecić dodatkowe testy, takie jak endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW). Odpowiednio dobrane badania na zapalenie trzustki pomagają w szybkim wdrożeniu leczenia i uniknięciu groźnych powikłań.

Zapalenie trzustki – leczenie

Jak leczyć zapalenie trzustki? Zależy to przede wszystkim od jego przyczyny oraz stopnia zaawansowania choroby. W przypadku łagodnych postaci schorzenia stosuje się leczenie objawowe, natomiast w cięższych przypadkach konieczna może być antybiotykoterapia lub interwencje chirurgiczne.

Zapalenie trzustki – jak leczyć?

• Leczenie zachowawcze:
  • Nawodnienie organizmu poprzez podawanie płynów dożylnie,
  • Ścisła dieta – początkowo pacjent pozostaje na czczo, a następnie wprowadza się lekkostrawne posiłki,
  • Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne łagodzące objawy.
• Leczenie przyczynowe:
  • W przypadku zapalenia spowodowanego kamicą żółciową może być konieczne usunięcie kamieni,
  • W zapaleniu o podłożu alkoholowym najważniejsze jest całkowite zaprzestanie spożywania alkoholu,
  • Antybiotykoterapia stosowana jest jedynie w razie infekcji towarzyszącej zapaleniu.
• Interwencje medyczne:
  • W ciężkich przypadkach może być konieczna endoskopowa lub chirurgiczna interwencja w celu usunięcia martwiczych tkanek trzustki,
  • U niektórych pacjentów stosuje się drenaż w przypadku powikłań, takich jak torbiele czy ropnie.

Wielu pacjentów zastanawia się, co na zapalenie trzustki przyniesie najlepsze efekty. Najważniejsza jest szybka diagnostyka i wdrożenie odpowiedniego postępowania. Dzięki odpowiednim metodom leczenia można skutecznie kontrolować chorobę i zapobiegać jej nawrotom. Ostre zapalenie trzustki leczone jest w szpitalu na oddziałach chorób wewnętrznych. Jak się leczy zapalenie trzustki przewlekłe? Lekarz gastrolog jest specjalistą, który zajmuje się leczeniem przewlekłych zapaleń trzustki i to do niego należy udać się w przypadku podejrzenia tej choroby.

Leki na zapalenie trzustki

Leczenie farmakologiczne zapalenia trzustki obejmuje kilka grup leków, które pomagają w łagodzeniu objawów i wspierają regenerację narządu. Wybór terapii zależy od przyczyny i stopnia zaawansowania choroby. 

W pierwszej kolejności to nie leki na zapalenie trzustki, ale intensywne przetaczanie dożylnych płynów ma podstawowe znaczenie w leczeniu pacjentów. Nawadnianie poprawia stan ogólny i przynosi największe korzyści.

Jakie leki na zapalenie trzustki mogą być stosowane?

• Leki przeciwbólowe – w przypadku silnego bólu, gdy pacjent choruje na ostre zapalenie trzustki, leki przeciwbólowe są niezbędne. Najczęściej wykorzystuje się metamizol, tramadol, buprenorfinę lub ciągłą zewnątrzoponową blokadę za pomocą bupiwakainy
• Enzymy trzustkowe – w przewlekłych postaciach choroby stosuje się leki na przewlekłe zapalenie trzustki, czyli najczęściej lipazę, która wspomaga trawienie i zmniejszają dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
• Antybiotyki – stosuje się jedynie w uzasadnionych przypadkach m.in. w leczeniu martwicy trzustki, zapalenia dróg żółciowych i bakteriemii. To, jaki antybiotyk na zapalenie trzustki zostanie dobrany zależy w dużej mierze od stopnia nasilenia infekcji i jej umiejscowienia.
• Leki osłonowe – w celu ochrony żołądka stosuje się inhibitory pompy protonowej, które zmniejszają wydzielanie kwasu solnego i zapobiegają powstawaniu wrzodów żołądka

Osoby poszukujące doraźnych środków zastanawiają się, co na zapalenie trzustki bez recepty może przynieść ulgę. W łagodnych przypadkach można spożywać izotoniczne płyny, lekkostrawną dietę oraz środki wspomagające trawienie, jednak w razie silnych dolegliwości niezbędna jest konsultacja lekarska i odpowiednie leczenie farmakologiczne. To lekarz zadecyduje jakie leki na zapalenie trzustki należy podać.

Zapalenie trzustki – dieta

Odpowiednia dieta odgrywa istotną rolę w leczeniu i rekonwalescencji, jeżeli pacjent chorował na ostre zapalenie trzustki. Dieta dobrana we właściwy sposób pomaga zmniejszyć obciążenie trzustki, łagodzi objawy i przyspiesza regenerację narządu. W łagodnych przypadkach OZT nie ma konieczności stosowania specjalnej diety. W przypadku rekonwalescencji po cięższym przebiegu ostrego zapalenia trzustki lub w przypadku przewlekłego zapalenia trzustki warto skonsultować się z dietetykiem przed modyfikacją jadłospisu;

Zapalenie trzustki – właściwa dieta:

• Zaleca się spożywanie małych, częstych posiłków, bogatych w łatwo przyswajalne białko (np. chude mięso, ryby, jajka) oraz produkty niskotłuszczowe.
• Należy unikać tłustych i smażonych potraw, produktów wysoko przetworzonych, cukrów prostych oraz alkoholu.
• Wskazane są gotowane warzywa, kleiki, kasze oraz lekkie zupy, które są łatwe do strawienia i nie obciążają trzustki.
• Należy spożywać 5–6 posiłków dziennie.

Dieta przy tej chorobie powinna być dobrze zbilansowana i dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta. Warto skonsultować się z dietetykiem, aby uniknąć niedoborów mikro- i makroelementów i zapewnić organizmowi odpowiednie wsparcie w procesie leczenia.

Rokowania przy zapaleniu trzustki

Rokowania w zapaleniu trzustki zależą od wielu czynników, takich jak przyczyna choroby, stopień jej zaawansowania oraz szybkość wdrożenia leczenia. W większości przypadków łagodne postaci ostrego zapalenia trzustki mają dobre rokowania – pacjenci wracają do zdrowia w ciągu kilku tygodni, o ile przestrzegają zaleceń lekarza.

Zapalenie trzustki – rokowania

W ciężkich przypadkach i przy przewlekłym zapaleniu trzustki rokowanie rokowania są mniej korzystne:

• Ostre zapalenie trzustki z powikłaniami, takimi jak martwica trzustki czy niewydolność wielonarządowa, wiąże się z wyższym ryzykiem poważnych komplikacji ze zgonem włącznie.
• Przewlekłe zapalenie trzustki prowadzi do stopniowego uszkodzenia narządu, co może skutkować niewydolnością trzustki i cukrzycą.
• Zapalenie trzustki spowodowane alkoholem często nawraca, jeśli pacjent nie zaprzestanie spożywania alkoholu, co pogarsza rokowania.

Ważne dla poprawy rokowań jest wczesne rozpoznanie choroby, właściwa dieta, unikanie czynników ryzyka oraz regularne kontrole lekarskie.

FAQ:

1. Czy ostre zapalenie trzustki jest wyleczalne?

Tak, ostre zapalenie trzustki jest wyleczalne w większości przypadków, zwłaszcza przy szybkim rozpoznaniu.

2. Czy ostre zapalenie trzustki to rak?

Nie, ostre zapalenie trzustki to nie jest rak, ale stan zapalny trzustki.

3. Czy da się wyleczyć zapalenie trzustki?

Tak, w większości przypadków zapalenie trzustki można wyleczyć.

4. Czy zapalenie trzustki boli?

Tak, zapalenie trzustki powoduje silny ból w nadbrzuszu, często promieniujący do pleców.

5. Czy zapalenie trzustki jest niebezpieczne?

Tak, zapalenie trzustki może być niebezpieczne, zwłaszcza jeśli wystąpiły powikłania takie jak martwica trzustki lub niewydolność wielonarządowa.

6. Czy zapalenie trzustki wyjdzie na USG?

Tak, USG jest badaniem z wyboru przy podejrzeniu zapalenia trzustki

7. Ile trwa zapalenie trzustki?

Czas trwania zapalenia trzustki zależy od jego przebiegu, ale ostre zapalenie trzustki zwykle trwa od kilku dni do kilku tygodni. Przewlekłe zapalenie trzustki może trwać latami.

Źródła:

1. “Interna Szczeklika 2024” wyd. Medycyna Praktyczna 
2. Uc, A., & Husain, S. Z. (2019). Pancreatitis in Children. Gastroenterology, 156(7), 1969–1978. https://doi.org/10.1053/j.gastro.2018.12.043
3. Mądro A. (2022). Pancreatitis in Pregnancy–Comprehensive Review. International journal of environmental research and public health, 19(23), 16179. https://doi.org/10.3390/ijerph192316179
4. Nista, E. C., De Lucia, S. S., Manilla, V., Schepis, T., Pellegrino, A., Ojetti, V., Pignataro, G., Zileri Dal Verme, L., Franceschi, F., Gasbarrini, A., & Candelli, M. (2022). Autoimmune Pancreatitis: From Pathogenesis to Treatment. International journal of molecular sciences, 23(20), 12667. https://doi.org/10.3390/ijms232012667
5. Klochkov A, Kudaravalli P, Lim Y, et al. Alcoholic Pancreatitis. [Updated 2023 May 16]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan–. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537191/
6. Boumitri, C., Brown, E., & Kahaleh, M. (2017). Necrotizing Pancreatitis: Current Management and Therapies. Clinical endoscopy, 50(4), 357–365. https://doi.org/10.5946/ce.2016.152