SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego) – co to jest? Diagnostyka i leczenie

Problemy trawienne, takie jak wzdęcia, biegunki czy bóle brzucha, mogą mieć wiele przyczyn. Jedną z nich jest zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO). To schorzenie polega na nadmiernym namnażaniu bakterii w jelicie cienkim, co prowadzi do zaburzeń trawienia i wchłaniania składników odżywczych. Choroba SIBO często mylona jest z zespołem jelita drażliwego (IBS), ponieważ objawy obu schorzeń są podobne. Nieleczone SIBO może prowadzić do niedoborów witamin i minerałów oraz przewlekłego osłabienia organizmu. W tym artykule wyjaśnimy, czym dokładnie jest zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, jakie są jego objawy, przyczyny oraz metody leczenia.

SIBO – co to jest?

O SIBO mówi się w ostatnim czasie bardzo dużo, szczególnie w mediach społecznościowych. Co to jest SIBO? To schorzenie polega na obecności nadmiernej liczby bakterii w jelicie cienkim, co prowadzi do wystąpienia charakterystycznych objawów w obrębie przewodu pokarmowego. W prawidłowych warunkach w jelicie cienkim powinno znajdować się niewiele bakterii. Jeżeli naturalne mechanizmy zapobiegające rozrostowi bakterii w jelicie cienkim zawodzą, to rozwija się SIBO. Co to znaczy dla chorego? Zwiększona liczba bakterii prowadzi do zaburzeń trawienia i wchłaniania substancji odżywczych.

Co to SIBO? Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (ang. small intestinal bacterial overgrowth) występuje nawet u 20% populacji, przy czym częściej obserwuje się je u chorych na:

• zespół jelita drażliwego (IBS)
• celiakię
• cukrzycę
• przewlekłe zapalenie trzustki
• chorobę Parkinsona.

Warto wiedzieć jak najwięcej o SIBO – co to jest, dlaczego warto je leczyć, a także inne szczegółowe informacje, szczególnie gdy jesteśmy w grupie ryzyka. Nieleczone może prowadzić do niedożywienia, niedoborów odporności i przewlekłego zmęczenia, dlatego ważne jest szybkie rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniej terapii.

SIBO – objawy

Objawy SIBO są niespecyficzne i często przypominają inne schorzenia układu pokarmowego. Do najczęstszych objawów SIBO należą:

• wzdęcia (nadmierne gromadzenie i oddawanie gazów),
• biegunki (wodniste lub tłuszczowe),
• zaparcia,
• uczucie pełności w jamie brzusznej,
• bóle brzucha – jeśli zastanawiasz się, gdzie boli brzuch przy SIBO, to ból najczęściej lokalizuje się w okolicy pępka lub dolnej części jamy brzusznej,
• objawy niedoboru witamin A, D i B12 (m.in. kurza ślepota, osteoporoza).

Poza typowymi dolegliwościami trawiennymi w zespole rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego objawy mogą wyglądać również nieco inaczej, co przedstawiamy poniżej.

SIBO – objawy neurologiczne

Do tej grupy objawów należy ataksja oraz neuropatia obwodowa.

SIBO – objawy skórne

Najczęściej są to trądzik, egzemy, suchość skóry lub reakcje alergiczne.

SIBO – objawy psychiczne 

Zwykle są to wahania nastroju lub lęk, ale zdarzają się nawet objawy depresyjne.

Mniej typowe objawy SIBO i objawy w zaawansowanym stadium

Objawy choroby w zaawansowanej formie przejawiają się utratą masy ciała, a nawet niedożywieniem.

Niektóre osoby doświadczają także przy SIBO nietypowych objawów, takich jak nieprzyjemny zapach z ust, nietolerancje pokarmowe czy bóle stawów. Ze względu na różnorodność symptomów, postawienie właściwej diagnozy często wymaga szczegółowej diagnostyki i wykonania specjalistycznych testów.

Przyczyny SIBO

Skąd się bierze SIBO? Główną rolę w rozwoju tej choroby przewodu pokarmowego odgrywa zaburzenie naturalnych mechanizmów zapobiegających nadmiernemu rozrostowi bakterii w jelicie cienkim, co prowadzi do nadmiernego namnożenia się w nim bakterii. 

SIBO – przyczyny:

• Niedobór kwasu solnego – zmniejszone wydzielanie kwasu żołądkowego nie eliminuje bakterii trafiających do jelita cienkiego;
• Zaburzenia motoryki jelit;
• Niedobory enzymów trawiennych, które mają działanie przeciwbakteryjne;
• Stosowanie leków – długotrwałe stosowanie inhibitorów pompy protonowej może przyczyniać się do zmian w mikroflorze jelitowej;
• Nieprawidłowości anatomiczne przewodu pokarmowego – zwężenia jelita, operacje brzuszne;
• Zaburzenia układu immunologicznego – przede wszystkim niedobór immunoglobulin;
• Choroby współistniejące – cukrzyca, choroby trzustki, choroba parkinsona sprzyjają wystąpieniu SIBO.

W przypadku zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego przyczyny są złożone, dlatego diagnostyka powinna uwzględniać różne czynniki ryzyka i prowadzić do spersonalizowanego podejścia w leczeniu. Często leczenie choroby podstawowej prowadzi do ustąpienia SIBO.

SIBO – diagnostyka

Aby potwierdzić rozrost bakteryjny w jelicie cienkim, konieczne jest wykonanie odpowiednich badań. 

Podejrzewasz u siebie lub bliskich SIBO – jakie badania powinieneś więc wykonać? Podstawą diagnostyki jest test oddechowy, uzupełniony wywiadem lekarskim i analizą objawów. Badanie SIBO warto jednak rozpocząć od morfologii krwi obwodowej oraz oznaczenia stężenia witaminy B12, witaminy D oraz kwasu foliowego. 

Najczęściej stosowanym narzędziem diagnostycznym jest wodorowy test oddechowy, znany jako test na SIBO. Pomaga on wykryć nadmierną produkcję gazów przez bakterie fermentujące w jelicie cienkim. Na czym polega badanie SIBO? Pacjent pije roztwór zawierający określony cukier (np. laktulozę lub glukozę), a następnie co 15-30 minut przez kilka godzin mierzy się stężenie wodoru i metanu w wydychanym powietrzu. Dodatni wynik testu pozwala na rozpoznanie SIBO.

SIBO – test

Najpopularniejsze metody diagnostyczne to:

• Test wodorowy SIBO – test mierzy poziom wodoru w wydychanym powietrzu;
• Test oddechowy SIBO – ocenia zarówno wodór, jak i metan, co zwiększa dokładność diagnostyki;
• Test SIBO w domu – możliwe jest wykonanie testu w warunkach domowych, a próbki wysyła się do laboratorium;
• Badanie SIBO na podstawie analizy mikroflory jelitowej – mniej popularna metoda, ale czasem stosowana u pacjentów SIBO z nietypowymi objawami. Podczas endoskopii górnego odcinka przewodu pokarmowego wykonuje się badanie bateriologiczne treści pobranej z jelita.

Ile trwa badanie SIBO? Zazwyczaj około 2–3 godziny Ile kosztuje badanie na SIBO? Cena testu zależy od placówki i metody, ale zwykle wynosi od 200 do 500 zł.

SIBO u dzieci

SIBO u dzieci to coraz częściej diagnozowany problem związany z nadmiernym rozrostem bakterii w jelicie cienkim, który może prowadzić do licznych dolegliwości trawiennych i ogólnoustrojowych. Częstość występowania SIBO waha się od około 9% u dzieci przyjmujących inhibitory pompy protonowej do około 90% u dzieci z zahamowanym wzrostem i przewlekłym bólem brzucha.

SIBO u dzieci – objawy:

• bóle brzucha,
• wzdęcia i nadmierne gazy,
• przewlekłą biegunkę lub zaparcia,
• niedobory witamin oraz witamin z grupy B,
• osłabienie, zmęczenie i trudności z koncentracją,
• zahamowanie wzrostu.

Rodzice często szukają informacji na temat tej dolegliwości w internecie, dlatego przy SIBO u dzieci fora to jedne z najchętniej odwiedzanych miejsc, gdzie wymieniają się oni doświadczeniami i radami dotyczącymi diagnozy oraz leczenia. Warto jednak pamiętać, że ostateczną decyzję o metodach diagnostyki i terapii powinien podjąć lekarz. Wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia mogą pomóc dziecku w szybkim powrocie do zdrowia i prawidłowym dojrzewaniu.

SIBO – leczenie

Właściwe leczenie SIBO wymaga kompleksowego podejścia, które obejmuje zarówno farmakoterapię, jak i zmiany w stylu życia oraz diecie. Na co zwrócić uwagę przy profilaktyce SIBO? To, jak leczyć SIBO zależy od stopnia nasilenia objawów oraz ich przyczyny. Lekarz dobiera wtedy odpowiednią strategię terapeutyczną. Celem leczenia jest zmniejszenie liczby bakterii w jelicie cienkim, co powoduje ustąpienie objawów.

Leczenie SIBO to najczęściej:

• Antybiotykoterapia – najczęściej stosowana metoda, mająca na celu redukcję nadmiernej liczby bakterii w jelicie cienkim.
• Leczenie choroby podstawowej, będącej przyczyną SIBO np. cukrzycy lub chorób trzustki
• Dieta eliminacyjna – dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta, często oparta na diecie low-FODMAP.
• Wsparcie układu pokarmowego – poprzez stosowanie cholestyraminy, enzymów trawiennych oraz prebiotyków (w określonych przypadkach).
• Uzupełnianie niedoborów witamin – rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E) oraz B12.
• Zmiana stylu życia – regularna aktywność fizyczna oraz odpowiednia higiena snu wspierają procesy trawienne i motorykę jelit.

Jeśli podejrzewasz lub masz zdiagnozowany u siebie zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, leczenia zdecydowanie nie powinieneś prowadzić na własną rękę. Probiotyki, dieta o niskiej zawartości fermentowalnych oligo, di i monosacharydów (FODMAP) nie mają udowodnionej w badaniach naukowych roli w leczeniu przerostu bakteryjnego jelita cienkiego. Jeśli zastanawiasz się, co na SIBO przyniesie najlepsze rezultaty, warto skonsultować się z lekarzem specjalistą.

Leki na SIBO

Skuteczna terapia SIBO często opiera się na leczeniu farmakologicznym, które pomaga przywrócić równowagę mikroflory jelitowej oraz złagodzić uciążliwe objawy. 

Leki na SIBO to zwykle:

• Antybiotyki – stosowane w celu redukcji nadmiernej ilości bakterii w jelicie cienkim. W leczeniu pierwszego rzutu stosuje się zazwyczaj ryfaksyminę;
• Leki na SIBO bez recepty – mogą wspierać proces leczenia, obejmują m.in. probiotyk na SIBO oraz leki rozkurczowe i przeciwbólowe;
• Suplementy witamin – pomagają uzupełnić niedobory spowodowane chorobą.

Dobór odpowiedniej terapii powinien być zawsze skonsultowany z lekarzem, ponieważ niewłaściwe stosowany lek na SIBO może być nieskuteczny lub nawet nasilić objawy i utrudnić proces leczenia.

Ryzyko nawrotu choroby pomimo stosowania właściwego leczenia sięga 44% w ciągu 9 miesięcy.

SIBO – jaki lekarz zajmuje się schorzeniem?

Być może podejrzewasz u siebie SIBO – jaki lekarz będzie odpowiedni do postawienia diagnozy i wdrożenia leczenia? W pierwszej kolejności warto udać się do lekarza pierwszego kontaktu, który określi czy faktycznie istnieją przesłanki do tego, aby podejrzewać SIBO. Lekarz specjalista, do którego następnie należy się udać to gastrolog. SIBO jest bowiem chorobą dotyczącą przewodu pokarmowego, w której specjalizuje się właśnie gastroenterolog.

SIBO – do jakiego lekarza się udać?

• Gastrolog – przeprowadza diagnostykę i wdraża leczenie;
• Dobry lekarz od SIBO to również endokrynolog lub internista, zwłaszcza gdy schorzenie współwystępuje z chorobami metabolicznymi czy hormonalnymi.

Zastanawiasz się do jakiego lekarza z SIBO udać się w pierwszej kolejności? Najlepiej rozpocząć od gastrologa, który skieruje na odpowiednie badania i, w razie potrzeby, zaleci konsultację z innymi specjalistami, takimi jak chirurg, internista czy endokrynolog. 

Osobą, która zajmuje się układaniem specjalnych diet jest dietetyk. SIBO jest schorzeniem, którego objawy mogą być złagodzone dzięki odpowiedniej kompozycji posiłków. Warto udać się więc właśnie do dietetyka, który pomoże stworzyć spersonalizowaną dietę na SIBO.

Leczenie naturalne – czy może przynieść pozytywne rezultaty?

Przy SIBO leczenie naturalne zyskuje na popularności jako uzupełnienie terapii farmakologicznej i diety. Wiele osób szuka skutecznych metod wspierających organizm w walce z nadmiernym rozrostem bakterii w jelicie cienkim. Naturalne podejście obejmuje:

• Zioła na SIBO – niektóre rośliny zostały wykazane jako skuteczne w ograniczaniu objawów SIBO. Należą do nich między innymi: tymianek, oregano, szałwia, nasiona kopru;
• Maślan sodu na SIBO – kwas masłowy może korzystnie wpływać na regenerację błony śluzowej jelit i poprawiać ich funkcjonowanie;
• Suplementy na SIBO – w terapii stosuje się m.in. prebiotyki wspierające równowagę mikroflory jelitowej. Stosowanie probiotyków nie jest zalecane;
• Domowe sposoby na SIBO – dieta ubogoresztkowa, eliminacja cukrów fermentujących (FODMAP) oraz regularne przerwy między posiłkami mogą ograniczać objawy i poprawiać komfort trawienia.

Choć metody naturalne mogą wspomagać terapię, ich skuteczność zależy od indywidualnych potrzeb organizmu. Warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem przed wprowadzeniem zmian w leczeniu SIBO.

Dieta przy SIBO

Odpowiednio dobrana dieta przy SIBO odgrywa bardzo ważną rolę w ograniczaniu objawów i wspieraniu leczenia tej dolegliwości. W przypadku zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego dieta powinna przede wszystkim zmniejszać ilość fermentujących węglowodanów, które stanowią pożywkę dla nadmiernie rozwiniętej mikroflory jelitowej. Do najczęściej stosowanych strategii żywieniowych należą:

• SIBO dieta Low-FODMAP – polega na ograniczeniu fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli, które mogą nasilać wzdęcia i bóle brzucha;
• Dieta na SIBO elementarna – stosowana w ciężkich przypadkach, bazuje na łatwo przyswajalnych składnikach odżywczych i może wspomagać eliminację nadmiaru bakterii;
• Dieta SIBO bogata w białko i zdrowe tłuszcze – pomaga unikać fermentacji węglowodanów i zmniejsza ryzyko nasilenia objawów;
• Stopniowe reintrodukcje produktów – po okresie eliminacji wprowadza się stopniowo wykluczone wcześniej składniki, monitorując reakcję organizmu.

Wdrożenie odpowiedniej diety przy SIBO powinno być skonsultowane z lekarzem lub dietetykiem, aby uniknąć niedoborów i dostosować plan żywieniowy do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Warto zaznaczyć, że chociaż diety w leczeniu SIBO wydają się obiecujące, to badania naukowe są nadal nieliczne i niskiej jakości, co ogranicza ich zastosowanie kliniczne. Chociaż modyfikacja diety jest stosowana w praktyce klinicznej u pacjentów z SIBO, jej rola i skuteczność nie zostały jeszcze określone w badaniach naukowych.

SIBO – co jeść?

Właściwa dieta może pomóc w łagodzeniu objawów SIBO, dlatego warto wiedzieć które produkty mogą nasilać dolegliwości. Zaleca się spożywanie łatwostrawnych posiłków, które nie fermentują w jelitach i nie stanowią pożywki dla nadmiernie rozwiniętej mikroflory. Powinno się zatem jeść:

• Chude mięso i ryby, np. indyk, kurczak, dorsz, łosoś.
• Jajka jako dobrze tolerowane źródło białka.
• Warzywa niskoskrobiowe, np. cukinia, marchew, szpinak, sałata.
• Tłuszcze dobrej jakości, np. oliwa z oliwek.

SIBO – czego nie jeść?

Ograniczenie spożywania pokarmów podlegających fermentacji pomaga w redukcji wzdęć, bólu brzucha i innych dolegliwości, dlatego warto dostosować jadłospis do indywidualnej tolerancji organizmu.

SIBO – produkty zakazane, czyli czego unikać:

• Węglowodany fermentujące, np. cebula, czosnek, rośliny strączkowe.
• Produkty bogate w laktozę, np. mleko, sery pleśniowe.
• Owoce o wysokiej zawartości fruktozy, np. jabłka, gruszki, mango.
• Zboża zawierające gluten, np. pszenica, żyto, jęczmień.
• Cukier i przetworzone słodycze, które sprzyjają rozrostowi bakterii.

SIBO a ciąża

SIBO w kontekście ciąży to temat budzący wiele wątpliwości, ponieważ nadmierny rozrost bakterii w jelicie cienkim może wpływać na zdrowie przyszłej mamy i rozwój płodu. W czasie ciąży zachodzą liczne zmiany hormonalne i fizjologiczne, które mogą sprzyjać zaburzeniom trawiennym, a także utrudniać rozpoznanie i leczenie SIBO. Warto pamiętać, że:

• Diagnostyka SIBO w ciąży wygląda tak samo jak u innych dorosłych
• Zdrowa mikroflora jelitowa ma znaczenie dla dziecka, ponieważ zapobiega zaburzeniom wchłaniania niezbędnych dla niego substancji odżywczych z przewodu pokarmowego matki
• Współpraca z lekarzem – zarówno gastrologiem, jak i ginekologiem – jest podstawą, aby dobrać bezpieczne metody leczenia w czasie ciąży.

Ze względu na specyficzne potrzeby organizmu w tym okresie, każda przyszła mama z SIBO powinna skonsultować się ze specjalistą w celu indywidualnego dopasowania terapii.

SIBO a helicobacter

SIBO i helicobacter to dwa stany, które mogą mieć ze sobą istotny związek. Helicobacter pylori to bakteria, która może kolonizować żołądek. Jej obecność prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego oraz choroby wrzodowej, podczas gdy SIBO, czyli zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, wynika z nadmiernej ilości bakterii w tej części przewodu pokarmowego. Istnieje kilka czynników, które łączą te dwa schorzenia:

• Stosowanie inhibitorów pompy protonowej (IPP) w leczeniu Helicobacter pylori zmniejsza wydzielanie kwasu solnego, co może sprzyjać rozrostowi bakterii w jelicie cienkim i prowadzić do SIBO;
• Zaburzona mikroflora jelitowa – infekcja H. pylori oraz jej eradykacja mogą wpływać na równowagę bakteryjną, zwiększając ryzyko wystąpienia SIBO.

Pacjenci, którzy doświadczają problemów trawiennych oraz mają objawy zgagi powinni skonsultować się ze specjalistą, ponieważ może to wskazywać na współwystępowanie SIBO i zakażenia Helicobacter pylori.

Nieleczone SIBO – konsekwencje

Skutki nieleczonego SIBO mogą być poważne i wpływać na funkcjonowanie całego organizmu, nie ograniczając się jedynie do problemów ze strony układu pokarmowego. Długotrwała obecność nadmiernej ilości bakterii w jelicie cienkim prowadzi do zaburzeń wchłaniania składników odżywczych, co skutkuje wieloma negatywnymi następstwami.

Nieleczone SIBO – konsekwencje:

• Niedobory witamin i minerałów – zwłaszcza witamin z grupy B (szczególnie B12) oraz witaminy D, co może prowadzić do osłabienia organizmu, przewlekłego zmęczenia i problemów neurologicznych;
• Spadek masy ciała i niedożywienie – wynikające z upośledzonego wchłaniania białek, tłuszczów i węglowodanów;
• Zaburzenia metaboliczne – mogą pojawić się insulinooporność, problemy z regulacją poziomu cukru we krwi oraz zwiększone ryzyko rozwoju zespołu metabolicznego;
• Przewlekłe stany zapalne – nieprawidłowa flora bakteryjna jelita cienkiego może prowadzić do nieszczelności jelit i przewlekłego stanu zapalnego, który negatywnie wpływa na cały organizm;
• Wpływ na zdrowie psychiczne – długotrwałe problemy jelitowe korelują z występowaniem depresji, stanów lękowych i problemów z koncentracją.

Bagatelizowanie tej choroby układu pokarmowego i brak odpowiedniego leczenia może prowadzić do długotrwałych problemów zdrowotnych, dlatego ważne jest szybkie rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniej terapii.

FAQ:

1. Czy SIBO da się wyleczyć?
   Tak, możliwe jest całkowite wyleczenie SIBO, ale wymaga to kompleksowego podejścia, obejmującego leczenie farmakologiczne, odpowiednią dietę i modyfikację stylu życia.
   
2. Czy SIBO jest zaraźliwe?
   Nie, SIBO nie jest chorobą zakaźną i nie przenosi się z człowieka na człowieka.
   
3. Czy SIBO jest groźne?
   Nieleczone SIBO może prowadzić do niedoborów pokarmowych, osłabienia organizmu i przewlekłych stanów zapalnych, dlatego nie należy go bagatelizować.
   
4. Czy przy SIBO się tyje?
   W przypadku SIBO przeważnie traci się masę ciała.

Źródła:

1. “Interna Szczeklika” 2024 wyd. Medycyna Praktyczna
2. Avelar Rodriguez, D., Ryan, P. M., Toro Monjaraz, E. M., Ramirez Mayans, J. A., & Quigley, E. M. (2019). Small Intestinal Bacterial Overgrowth in Children: A State-Of-The-Art Review. Frontiers in pediatrics, 7, 363. https://doi.org/10.3389/fped.2019.00363
3. Sorathia SJ, Chippa V, Rivas JM. Small Intestinal Bacterial Overgrowth. [Updated 2023 Apr 17]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK546634/
4. Chedid, V., Dhalla, S., Clarke, J. O., Roland, B. C., Dunbar, K. B., Koh, J., Justino, E., Tomakin, E., & Mullin, G. E. (2014). Herbal therapy is equivalent to rifaximin for the treatment of small intestinal bacterial overgrowth. Global advances in health and medicine, 3(3), 16–24. https://doi.org/10.7453/gahmj.2014.019
5. Souza, C., Rocha, R., & Cotrim, H. P. (2022). Diet and intestinal bacterial overgrowth: Is there evidence?. World journal of clinical cases, 10(15), 4713–4716. https://doi.org/10.12998/wjcc.v10.i15.4713